Stowarzyszenie Bractwo Świętego Ognia » Porządkowanie i inwentaryzacja cmentarza wojskowego w Stanisławowie

30 października br. na cmentarzu wojskowym w Stanisławowie, położonym około 40 km od Warszawy z inicjatywy przewodniczącego Stowarzyszenia Bractwa Św. Ognia o. Andrzeja Bołbota odbyły się wstępne prace porządkujące i inwentaryzacyjne. Opieka nad zabytkami kultury prawosławnej w tym rewitalizacja cmentarzy, pomników oraz miejsc pamięci jest jednym z wielu celów Stowarzyszenia.

Cmentarz wojskowy w Stanisławowie został założony w pierwszej połowie XIX wieku. Z dokumentów wynika, że do 1915 roku był miejscem pochówku żołnierzy, pracowników cywilnych, duchownych prawosławnych oraz ich rodzin służących i pracujących w Twierdzy Modlin (wówczas Новогеоргиеская крепость). Prawdopodobnie na początku I wojny światowej na cmentarzu chowano również żołnierzy poległych na polach bitew. Obecnie cmentarz znajduje się w stanie nie przypominającym, iż jest to teren pochówku i pamięci o zmarłych. Jest on zdewastowany, zarośnięty, rozkopany, a przede wszystkim pozbawiony ogrodzenia. W wielu miejscach można znaleźć zbiorowiska śmieci i wszelkich odpadów. Pokazuje to, że szacunek do zmarłych niezależnie od ich pochodzenia czy wyznania, obecny niemal w każdej cywilizacji, nie dotyczy tego cmentarza. Stał się on miejscem nie tyle zapomnianym, co obiektem działalności, której celem było bardziej lub mniej świadome niszczenie poprzez zaniechanie wysiłków do jego zachowania, dążenie do stopniowej dewastacji i rujnacji. Stan cmentarza jest dowodem na to, że nie musi się to odbywać poprzez spektakularne, jednorazowe akcje zaorania czy też rozkopania przy pomocy ciężkiego sprzętu budowlanego. A zatem jest to następstwo nie tylko nieubłaganego oddziaływania czasu i warunków atmosferycznych, ale niestety również bardziej lub mniej świadomej działalności człowieka.

Wstępne prace inwentaryzacyjne wykazały, że cmentarz stanowi odzwierciedlenie wielonarodowościowej i wielowyznaniowej struktury ludności dawnego Imperium Rosyjskiego. Są tam pochowani różnej rangi wojskowi (pułkownicy, podpułkownicy, dowódcy jednostek, kapitanowie, porucznicy, junkrzy), kwatermistrze, lekarze, duchowni prawosławni. Ze wstępnego rozeznania wynika, że chowani służyli w co najmniej czterech jednostkach – 1 Nowogieorgijewskim fortecznym pułku piechoty, 1 Zegrzyńskim pułku piechoty, Muromskim pułku piechoty i batalionie pontonowym.

Myliłby się jednak ten, kto myśli, że chowani tam byli tylko mężczyźni, Rosjanie wyznania prawosławnego. Zidentyfikowane groby i treść znajdujących się na nich inskrypcji wskazują, że stosunkowo rozpowszechnionym zjawiskiem było zawieranie związków małżeńskich przez rosyjskich wojskowych z miejscowymi kobietami, Polkami, jak można domniemywać wyznania rzymskokatolickiego.

Odrodzenie cmentarza, rozumiane jako przywrócenie należnego takiemu miejscu odpowiedniego stanu jest ważne i potrzebne z co najmniej dwóch powodów. Po pierwsze, ochrona miejsc pochówku to chrześcijański i humanitarny obowiązek. Szacunek do zmarłych, niezależnie od ich pochodzenia, a nawet naszego osobistego czy zbiorowego stosunku do nich to przejaw człowieczeństwa. Po drugie, cmentarz stanowi nieodłączną część historii regionu i całej Polski. I niezależnie od oceny tamtego okresu, gdy Polska nie istniała jako państwo, nie wymażemy go z pamięci zbiorowej. Tym bardziej, że wielu Polaków uczestniczyło w rozwoju Imperium Rosyjskiego, służąc także w ówczesnej armii rosyjskiej i zdobywając stopień generała. Tylko „prawdziwa historia, zgodna z faktografią, może być pożyteczna dla każdego narodu”.

Zwracamy się do wszystkich, którym nie jest obojętny los historycznych miejsc pochówku związanych z kulturą prawosławną i chcieliby wziąć udział w dalszych pracach inwentaryzacyjnych cmentarza w Stanisławowie o zgłaszanie się do Stowarzyszenia.

Andrzej Wierzbicki